24/07/2021, 14:05
FERHAT İLE ŞİRİN HİKAYESİ
Ferhat, nakkaşlık yapan, Şirin’e sevdalı yiğit bir delikanlıdır. Saraylar süsler, fırçasından dökülen zarafetin Şirin’e olan duygularının ifadesi olduğu söylenir.
Amasya Sultanı MERYEM ’ya, kız kardeşi Şirin için, dünürcü gönderir Ferhat. Sultan; meryem vermek istemediği için olmayacak bir iş ister delikanlıdan. ’ Şehir'e suyu getir, Şirin'i vereyim’ der, demesine de su, Şahinkayası denen uzak mı uzak bir yerdedir.
Ferhat'ın gönlündeki Şirin aşkı bu zorluğu dinler mi? Alır külüngü eline, vurur kayaların böğrüne böğrüne. Kayalar yarılır, yol verir suya. Zaman geçtikçe açılan kayalardan gelen suyun sesi işitilir sanki şehirde.
Mehmene Banu, bakar ki kız kardeşi elden gidecek, sinsice planlar kurarak bir cadı buldurur, yollar Ferhat’a. Su kanallarını takip edip, külüngün sesini dinleyerek Ferhat’a ulaşır. Ferhat’ın dağları delen külüngünün sesi cadıyı korkutur korkutmasına da, acı acı güler sonra da. ’Ne vurursan kayalara böyle hırsla, Şirin'in öldü. Bak sana helvasını getirdim’ der. Ferhat bu sözlerle beyninden vurulmuşa döner. ’Şirin yoksa dünyada yaşamak bana haramdır’ der. Elindeki külüngü fırlatır havaya, külüng gelir başının üzerine bütün ağırlığıyla oturur. Ferhat'ın başı döner, dünyası yıkılmıştır zaten ’ŞİRİN !’ seslenişleri yankılanır kayalarda.
Ferhat'ın öldüğünü duyan Şirin, koşar kayalıklara bakar ki Ferhat cansız yatıyor. Atar kendini kayalıklardan aşağıya. Cansız vücudu uzanır Ferhat'ın yanına.
Su gelmiştir, akar bütün coşkusuyla, ama iki seven genç yoktur artık bu dünyada. İkisini de gömerler yan yana. Her mevsim iki mezarda da birer gül bitermiş, sevenlerin anısına, ama iki mezar arasında bir de kara çalı çıkarmış. İki sevgiliyi, iki gülü ayırmak için.
Hikayenin orjinali (esinlendiği kaynaklar) "Hüsrev'ü Şirin"
Mesneviler ve halk hikayeleriyle Karagöz ve orta oyununda işlenmiş klasik aşk macerası. Nizâmi-i Gencevinin Hüsrev ü Şirin’in*den çıkmış ve zamanla müstakil hale gel*miş klasik bir mesnevi konusudur. Kah*ramanları Şirin ile onu seven ve birbir*lerine rakip olan Hüsrev ve Ferhad üçlü-südür. Bu aşk hikâyesini ’Ferhâd ü Şi*rin’ ve ’Ferhâdnâme’ gibi adlar altında işleyen mesnevilerde Hüsrev daha geri planda kalıp olayların ağırlık merkezini Ferhad teşkil eder. Nizamide ve ondaki çerçeveye bağlı kalan müelliflerin eser*lerinde Ferhad üçüncü şahıs olarak hi*kâyeye sonradan girerken bu mesnevi*lerde Ferhad’ın macerası başından iti*baren hâkim olur. Türk edebiyatına ko*nu önce ’Hüsrev ve Şirin’ çerçevesi için*de girmiş, Ferhad ağırlıklı mesneviler daha sonra meydana getirilmiştir. Bu konu müstakil olarak Ferhâd ü Şirin adı altında ilk defa Ali Şir Nevâi tara*fından kaleme alınmıştır (telifi 1484). Ali Şir Nevâi hikâyeye Nizaminin Hüsrev ü Şirin’inden çok farklı bir muhteva ka*zandırmıştır. Bunu Osmanlı edebiyatı sahasında II. Bayezid’in oğlu Şehzade Korkufun (Harimi ö. 1512) Ferhâd ü Şirin’, Lâmii’nin Ferhâdnâme’si (telifi 918/1512), Kanuni Sultan Süleyman dev*rinde de Şâmi’nin Ferhâdnâme’si takip eder. Azeri edebiyatı sahasında Nâkâm (ö. 1906) bir Ferhâd ü Şirin, Ömer Ba*ki adlı bir şair de Doğu Türkçesi ile bir Ferhâdnâme yazmıştır. Lâmii’nin Fer*hâdnâme’si küçük bazı farklarla Nevâi’-nin Ferhâd ü Şirin’inin Osmanlı Türk-çesi’ne naklidir. Eseri çok beğenen Ya*vuz Sultan Selim bir köy vererek Lâmii yi mükafatlandırmıştır.
Bu aşk hikâyesi sadece klasik mesne*vilerde kalmamış. Türk halk edebiyatı*na da geçmiştir. Halk edebiyatı bundan aynı adla bir hikâye çıkarırken daha de*ğişik mahiyette olarak onu Karagöz ve orta oyununda da yaşatmıştır. Divan ede*biyatından halk edebiyatına geçişinde önemli değişikliklere uğrayıp birçok var*yantı meydana gelen hikâyenin tarihi ve coğrafi çerçevesi de farklılaşarak bir kıs*mı ile Anadolu’ya adapte edilmiştir. Ana*dolu’da ve Azerbaycan’da anlatılan halk hikâyesinde olay Horasan’da başlayıp daha sonra Amasya’da gelişerek devam eder. Klasik mesnevide Mehmene Bânû’-nun yeğeni olan Şirin burada onun kız kardeşi hüviyetine girer. Şirin’in öbür âşığı da İran Hükümdarı Hüsrev olmak*tan çıkıp Amasya Hükümdarı Hürmüz Şah’ın şehzadesi Hüsrev olur. Halk hikâ*yesi konuyu şöyle vermektedir: Hora*san’da bir şehrin hükümdarı olan Meh*mene Bânû on beş yaşlarındaki karde*şi Şirin’e güzel bir köşk yaptırır ve bu köşkün süslenmesi işini de nakkaş Beh-zat’la oğlu Ferhad’a verir. Bir gün köş*kü gezmeye gelen Şirin Ferhad’ı görün*ce ona âşık olur. Aynı şekilde Ferhad da Şirin’e âşık olunca aralarında uzun sü*re devam edecek bir gönül macerası baş*lar. Köşk bitirildiğinde Şirin Mehmene Bânû’ya köşkünün önünden bir derenin akmasını istediğini söyler. Mehmene Bâ*nû da tellâllar bağırtarak bu işi başara*cak olanın her muradını yerine getire*ceğini bildirir. Ferhad Mehmene Bânû’ya, yakında bulunan Bisütun dağını de*lerek dağın ötesindeki pınarın suyunu kırk gün içinde köşkün önünden akıtabileceğini söyler ve bunu otuz dokuz günde başarır. Bu başarısından dolayı Ferhad’a sarayda bir oda verilerek her isteği yerine getirilir. Bir süre sonra Meh*mene Bânû Ferhad ile Şirin arasındaki aşkı öğrenir ve Ferhad’ı Demir Kale’de {Kal’a-i Ãhenin) zincire vurdurur. Ancak rüyasında gördüğü nur yüzlü bir pir ken*disini tehdit edince Ferhad’a 1000 altın ihsanda bulunarak onu serbest bırakır. Ferhad altınları fakirlere dağıtıp sahralara düşer, dağlarda dolaşır, canavar*larla arkadaşlık eder, yılanlar ve kaplan*lar Ferhad’ın karşısında divan durur. Oturduğu mağaraya Şirin’in resimlerini yaparak bunlarla teselli bulmaya çalışır. Ferhad’ın bu durumunu öğrenen Amas*ya Hükümdarı Hürmüz Şah Mehmene Bânû’ya savaş açarak onu yener; Ferhad da Şirin’i alarak karargâha götürür. Bu sırada Şirin’i gören Hürmüz Şah’ın oğlu Hüsrev ona âşık olur. Babasının bütün ısrarlarına rağmen bu sevdadan vazgeç*mez. Çok zor durumda kalan Hürmüz Şah dadıdan bu işe bir çare bulmasını ister. Sonuçta Ferhad’ın Şirin’le evlene*bilmesi İçin karşıda bulunan bir dağın ötesindeki suyu kırk gün içinde şehre getirmesi şart koşulur. Ferhad bu şartı kabul eder ve dağı delip tam suyu şeh*re akıtacağı zaman kocakarı kılığına gi*ren dadı beraberinde götürdüğü lokma*ları ağlayarak Ferhad’a gösterir ve Şi*rin’in öldüğünü söyler. Bu haber üzeri*ne Ferhad, ’0 öldükten sonra ben nasıl yaşarım’ diyerek külüngünü havaya atıp başını altına tutmak suretiyle intihar eder. Ferhad’ın öldüğünü öğrenen Şirin hemen onun yanına gider, ağlayarak Fer*had’ın cesedine kapanır ve belinden çı*kardığı hançeri göğsüne saplayarak Fer*had’ın yanına yığılır. Durumu haber alan Hürmüz Şah dadıyla beraber olay yeri*ne ulaşır. Bu esnada dağdan inen bir arslan dadıyı parçalar. Ferhad ile Şirin’in ölümüne çok üzülen Hürmüz Şah bu dünyada birleşemeyen iki sevgili için bü*yük bir cenaze töreni düzenler ve ikisi*nin mezarını bir arada yaptırır. Rivayete göre her baharda bu mezarın üstünde biten kırmızı ve beyaz iki güzel gülün arasına merhametsiz dadı kara çalı şek*linde girerek birleşmelerini engeller.
’Ferhad ve Şirin’ hikâyesi, kahraman*larının tasavvufi görünüşlerine rağmen aşkın kaderle karşılaştığı ve daha baş*langıçta kaderin galip geldiği halk hi-kâyelerindendir[null [2]][637]. Bu halk hi*kâyesi anlatıldığı bölgelere göre bazı farklılıklar gösterir. Ferhad ile Şirin’in maceralarıyla ilgili rivayetler Anadolu’da, bilhassa Amasya ve Erzurum’da ba*zı yer adlanna bağlanarak günümüzde de yaşamaktadır. Hikâye Türkmenler ve Tarançi Türkleri arasında da anlatılmak*tadır. Ferhad ve Şirin, doğrudan doğru*ya yerli ve Türk menşeli halk hikâyeleri gibi saz eşliğinde değil dinleyicilere ya*zılı metinden okunup anlatılan hikâye*lerdendir. İçindeki manzum parçalar da ’Kerem ile Aslı’ benzeri halk hikâyele*rinden farklı olarak hece vezni ve halk edebiyatı nazım şekillerinden çok aruz*la söylenmiş şiirlerdir. İlk defa İstanbul’da 1854’te taş baskısı yapılan Ferhad ü. Şirin hikâyesinin daha sonra resimli taş baskılarından başka matbaa harfli baskılan da yapılmıştır. 1930’da Süley*man Tevfik Özzorluoglu tarafından Latin harfleriyle yapılan ilk neşrinin ardın*dan çeşitli baskılan gerçekleştirilmiştir. Hikâyenin Azerbaycan varyantı 1937-1949 yılları arasında Ãşık Ali Köçesgerli tara*fından düzenlenmiştir.
Gördüğü rağbet dolayısıyla ayrıca Ka*ragöz ve orta oyununda da ele alınan hikâyenin konusu Karagöz’de çok farklı bir hale girmiş, kısaltıldıktan başka olay*lar hayli değiştirilmiş, sonu facia yerine mesut bir şekilde bitmiş, olaylar da yer olarak Hacivat ile Karagöz’ün yaşadığı İstanbul muhitine nakledilmiştir. Mace*ra her zaman olduğu gibi Karagöz’ün evinin önünde geçer. Bu evin bulundu*ğu tarafta bir toprak yığını, Hacivat’ın tarafında ise bir köşk görülmektedir. Bunun sebebini soran Karagöz’e Haci*vat Amasya’da yaşayan bir tüccarın kı*zı Şirin’in doğuşundan başlayıp onun ar*zusuna göre inşa edilen köşkün nakış işini yapan Ferhad ile birbirlerine nasıl âşık olduklarını nakleder; görülen köş*kün Şirin’in köşkü, tümseğin de Fer-had’ın delmek zorunda bulunduğu El-madağı olduğunu söyler. Bundan sonra Ferhad ile Şirin bir ara perdede görü*nüp birbirleriyle görüşürlerken Şirin ay*rılıp gidince Ferhad yanına gelen Haci*vat’a Şirin’in aşkı yüzünden çektiği der*di anlatır. Hacivat bunun üzerine Şirin’in annesinin evine giderek onu Ferhad’a ister. Anne önce bu isteği tamamen red*dederse de sonunda Amasya’daki Elma-dağı’nı delip susuzluk sıkıntısı içindeki şehre su getirdiği takdirde kızını ona verebileceğini söyler. Ferhad Karagöz’ün kendisine verdiği kazma ile dağı deler. Ancak kızını Ferhad’a vermek istemeyen Şirin’in annesi ona bir kocakarı göndererek Şirin’in öldüğünü bildirir. Ferhad duyduğu büyük üzüntü ile kocakarıyı öl*dürür; tam kendi canına kıyacağı sıra*da Şirin yetişir ve iki sevgili muratlarına ererler.
Orta oyununda konu daha da basite indirgenmiştir: Şirin’in köşkünü süsle*yecek bir nakkaş aranmaktadır. Pişe-kâr’ın Kavukluya açtığı demirci dükkâ*nına değişik yörelerden muhtelif kim*seler müracaat ederler. İşe en uygun kimse olarak hepsinden sonra gelen Fer*had seçilir. Ferhad hemen çalışmaya baş*lar. Bu sırada Şirin’i görünce ikisi de bir*birlerine âşık olur. Şirin’in annesi, kızını Ferhad’a vermek İçin su sıkıntısı çeken şehre Elmadağı’nı delip su getirmesini şart koşar. Ferhad Kavuklu’nun kendi*sine verdiği kazma ile Elmadağını del*meyi başarır. Tam bu sırada yanına ge*len kocakarı ona Şirin’in öldüğünü söy*lerse de gerçek hemen ortaya çıkar, Şi*rin’in ölmediği anlaşılır ve iki sevgili dü*ğün hazırlıklarına başlarlar.
Karagöz repertuvarında ’Fasl-ı Fer-hâd’ veya ’Ferhad ile Şirin yahut Hâin Valide’ gibi isimler de alan hayal oyu*nundaki manzum parçalar halk hikâye-sindeki şiirlerle aynı olmamakla beraber onlar gibi daha çok aruzla yazılmıştır; arada hece vezniyle yazılanlar da vardır. Bazı beyitler ise münasebet gözetilerek Fuzûli’den ve diğer meşhur divan şairle*rinden alınmıştır. Oyunun Almanca’ya ya*pılmış bir tercümesi bulunmaktadır.
Ferhat, nakkaşlık yapan, Şirin’e sevdalı yiğit bir delikanlıdır. Saraylar süsler, fırçasından dökülen zarafetin Şirin’e olan duygularının ifadesi olduğu söylenir.
Amasya Sultanı MERYEM ’ya, kız kardeşi Şirin için, dünürcü gönderir Ferhat. Sultan; meryem vermek istemediği için olmayacak bir iş ister delikanlıdan. ’ Şehir'e suyu getir, Şirin'i vereyim’ der, demesine de su, Şahinkayası denen uzak mı uzak bir yerdedir.
Ferhat'ın gönlündeki Şirin aşkı bu zorluğu dinler mi? Alır külüngü eline, vurur kayaların böğrüne böğrüne. Kayalar yarılır, yol verir suya. Zaman geçtikçe açılan kayalardan gelen suyun sesi işitilir sanki şehirde.
Mehmene Banu, bakar ki kız kardeşi elden gidecek, sinsice planlar kurarak bir cadı buldurur, yollar Ferhat’a. Su kanallarını takip edip, külüngün sesini dinleyerek Ferhat’a ulaşır. Ferhat’ın dağları delen külüngünün sesi cadıyı korkutur korkutmasına da, acı acı güler sonra da. ’Ne vurursan kayalara böyle hırsla, Şirin'in öldü. Bak sana helvasını getirdim’ der. Ferhat bu sözlerle beyninden vurulmuşa döner. ’Şirin yoksa dünyada yaşamak bana haramdır’ der. Elindeki külüngü fırlatır havaya, külüng gelir başının üzerine bütün ağırlığıyla oturur. Ferhat'ın başı döner, dünyası yıkılmıştır zaten ’ŞİRİN !’ seslenişleri yankılanır kayalarda.
Ferhat'ın öldüğünü duyan Şirin, koşar kayalıklara bakar ki Ferhat cansız yatıyor. Atar kendini kayalıklardan aşağıya. Cansız vücudu uzanır Ferhat'ın yanına.
Su gelmiştir, akar bütün coşkusuyla, ama iki seven genç yoktur artık bu dünyada. İkisini de gömerler yan yana. Her mevsim iki mezarda da birer gül bitermiş, sevenlerin anısına, ama iki mezar arasında bir de kara çalı çıkarmış. İki sevgiliyi, iki gülü ayırmak için.
Hikayenin orjinali (esinlendiği kaynaklar) "Hüsrev'ü Şirin"
Mesneviler ve halk hikayeleriyle Karagöz ve orta oyununda işlenmiş klasik aşk macerası. Nizâmi-i Gencevinin Hüsrev ü Şirin’in*den çıkmış ve zamanla müstakil hale gel*miş klasik bir mesnevi konusudur. Kah*ramanları Şirin ile onu seven ve birbir*lerine rakip olan Hüsrev ve Ferhad üçlü-südür. Bu aşk hikâyesini ’Ferhâd ü Şi*rin’ ve ’Ferhâdnâme’ gibi adlar altında işleyen mesnevilerde Hüsrev daha geri planda kalıp olayların ağırlık merkezini Ferhad teşkil eder. Nizamide ve ondaki çerçeveye bağlı kalan müelliflerin eser*lerinde Ferhad üçüncü şahıs olarak hi*kâyeye sonradan girerken bu mesnevi*lerde Ferhad’ın macerası başından iti*baren hâkim olur. Türk edebiyatına ko*nu önce ’Hüsrev ve Şirin’ çerçevesi için*de girmiş, Ferhad ağırlıklı mesneviler daha sonra meydana getirilmiştir. Bu konu müstakil olarak Ferhâd ü Şirin adı altında ilk defa Ali Şir Nevâi tara*fından kaleme alınmıştır (telifi 1484). Ali Şir Nevâi hikâyeye Nizaminin Hüsrev ü Şirin’inden çok farklı bir muhteva ka*zandırmıştır. Bunu Osmanlı edebiyatı sahasında II. Bayezid’in oğlu Şehzade Korkufun (Harimi ö. 1512) Ferhâd ü Şirin’, Lâmii’nin Ferhâdnâme’si (telifi 918/1512), Kanuni Sultan Süleyman dev*rinde de Şâmi’nin Ferhâdnâme’si takip eder. Azeri edebiyatı sahasında Nâkâm (ö. 1906) bir Ferhâd ü Şirin, Ömer Ba*ki adlı bir şair de Doğu Türkçesi ile bir Ferhâdnâme yazmıştır. Lâmii’nin Fer*hâdnâme’si küçük bazı farklarla Nevâi’-nin Ferhâd ü Şirin’inin Osmanlı Türk-çesi’ne naklidir. Eseri çok beğenen Ya*vuz Sultan Selim bir köy vererek Lâmii yi mükafatlandırmıştır.
Bu aşk hikâyesi sadece klasik mesne*vilerde kalmamış. Türk halk edebiyatı*na da geçmiştir. Halk edebiyatı bundan aynı adla bir hikâye çıkarırken daha de*ğişik mahiyette olarak onu Karagöz ve orta oyununda da yaşatmıştır. Divan ede*biyatından halk edebiyatına geçişinde önemli değişikliklere uğrayıp birçok var*yantı meydana gelen hikâyenin tarihi ve coğrafi çerçevesi de farklılaşarak bir kıs*mı ile Anadolu’ya adapte edilmiştir. Ana*dolu’da ve Azerbaycan’da anlatılan halk hikâyesinde olay Horasan’da başlayıp daha sonra Amasya’da gelişerek devam eder. Klasik mesnevide Mehmene Bânû’-nun yeğeni olan Şirin burada onun kız kardeşi hüviyetine girer. Şirin’in öbür âşığı da İran Hükümdarı Hüsrev olmak*tan çıkıp Amasya Hükümdarı Hürmüz Şah’ın şehzadesi Hüsrev olur. Halk hikâ*yesi konuyu şöyle vermektedir: Hora*san’da bir şehrin hükümdarı olan Meh*mene Bânû on beş yaşlarındaki karde*şi Şirin’e güzel bir köşk yaptırır ve bu köşkün süslenmesi işini de nakkaş Beh-zat’la oğlu Ferhad’a verir. Bir gün köş*kü gezmeye gelen Şirin Ferhad’ı görün*ce ona âşık olur. Aynı şekilde Ferhad da Şirin’e âşık olunca aralarında uzun sü*re devam edecek bir gönül macerası baş*lar. Köşk bitirildiğinde Şirin Mehmene Bânû’ya köşkünün önünden bir derenin akmasını istediğini söyler. Mehmene Bâ*nû da tellâllar bağırtarak bu işi başara*cak olanın her muradını yerine getire*ceğini bildirir. Ferhad Mehmene Bânû’ya, yakında bulunan Bisütun dağını de*lerek dağın ötesindeki pınarın suyunu kırk gün içinde köşkün önünden akıtabileceğini söyler ve bunu otuz dokuz günde başarır. Bu başarısından dolayı Ferhad’a sarayda bir oda verilerek her isteği yerine getirilir. Bir süre sonra Meh*mene Bânû Ferhad ile Şirin arasındaki aşkı öğrenir ve Ferhad’ı Demir Kale’de {Kal’a-i Ãhenin) zincire vurdurur. Ancak rüyasında gördüğü nur yüzlü bir pir ken*disini tehdit edince Ferhad’a 1000 altın ihsanda bulunarak onu serbest bırakır. Ferhad altınları fakirlere dağıtıp sahralara düşer, dağlarda dolaşır, canavar*larla arkadaşlık eder, yılanlar ve kaplan*lar Ferhad’ın karşısında divan durur. Oturduğu mağaraya Şirin’in resimlerini yaparak bunlarla teselli bulmaya çalışır. Ferhad’ın bu durumunu öğrenen Amas*ya Hükümdarı Hürmüz Şah Mehmene Bânû’ya savaş açarak onu yener; Ferhad da Şirin’i alarak karargâha götürür. Bu sırada Şirin’i gören Hürmüz Şah’ın oğlu Hüsrev ona âşık olur. Babasının bütün ısrarlarına rağmen bu sevdadan vazgeç*mez. Çok zor durumda kalan Hürmüz Şah dadıdan bu işe bir çare bulmasını ister. Sonuçta Ferhad’ın Şirin’le evlene*bilmesi İçin karşıda bulunan bir dağın ötesindeki suyu kırk gün içinde şehre getirmesi şart koşulur. Ferhad bu şartı kabul eder ve dağı delip tam suyu şeh*re akıtacağı zaman kocakarı kılığına gi*ren dadı beraberinde götürdüğü lokma*ları ağlayarak Ferhad’a gösterir ve Şi*rin’in öldüğünü söyler. Bu haber üzeri*ne Ferhad, ’0 öldükten sonra ben nasıl yaşarım’ diyerek külüngünü havaya atıp başını altına tutmak suretiyle intihar eder. Ferhad’ın öldüğünü öğrenen Şirin hemen onun yanına gider, ağlayarak Fer*had’ın cesedine kapanır ve belinden çı*kardığı hançeri göğsüne saplayarak Fer*had’ın yanına yığılır. Durumu haber alan Hürmüz Şah dadıyla beraber olay yeri*ne ulaşır. Bu esnada dağdan inen bir arslan dadıyı parçalar. Ferhad ile Şirin’in ölümüne çok üzülen Hürmüz Şah bu dünyada birleşemeyen iki sevgili için bü*yük bir cenaze töreni düzenler ve ikisi*nin mezarını bir arada yaptırır. Rivayete göre her baharda bu mezarın üstünde biten kırmızı ve beyaz iki güzel gülün arasına merhametsiz dadı kara çalı şek*linde girerek birleşmelerini engeller.
’Ferhad ve Şirin’ hikâyesi, kahraman*larının tasavvufi görünüşlerine rağmen aşkın kaderle karşılaştığı ve daha baş*langıçta kaderin galip geldiği halk hi-kâyelerindendir[null [2]][637]. Bu halk hi*kâyesi anlatıldığı bölgelere göre bazı farklılıklar gösterir. Ferhad ile Şirin’in maceralarıyla ilgili rivayetler Anadolu’da, bilhassa Amasya ve Erzurum’da ba*zı yer adlanna bağlanarak günümüzde de yaşamaktadır. Hikâye Türkmenler ve Tarançi Türkleri arasında da anlatılmak*tadır. Ferhad ve Şirin, doğrudan doğru*ya yerli ve Türk menşeli halk hikâyeleri gibi saz eşliğinde değil dinleyicilere ya*zılı metinden okunup anlatılan hikâye*lerdendir. İçindeki manzum parçalar da ’Kerem ile Aslı’ benzeri halk hikâyele*rinden farklı olarak hece vezni ve halk edebiyatı nazım şekillerinden çok aruz*la söylenmiş şiirlerdir. İlk defa İstanbul’da 1854’te taş baskısı yapılan Ferhad ü. Şirin hikâyesinin daha sonra resimli taş baskılarından başka matbaa harfli baskılan da yapılmıştır. 1930’da Süley*man Tevfik Özzorluoglu tarafından Latin harfleriyle yapılan ilk neşrinin ardın*dan çeşitli baskılan gerçekleştirilmiştir. Hikâyenin Azerbaycan varyantı 1937-1949 yılları arasında Ãşık Ali Köçesgerli tara*fından düzenlenmiştir.
Gördüğü rağbet dolayısıyla ayrıca Ka*ragöz ve orta oyununda da ele alınan hikâyenin konusu Karagöz’de çok farklı bir hale girmiş, kısaltıldıktan başka olay*lar hayli değiştirilmiş, sonu facia yerine mesut bir şekilde bitmiş, olaylar da yer olarak Hacivat ile Karagöz’ün yaşadığı İstanbul muhitine nakledilmiştir. Mace*ra her zaman olduğu gibi Karagöz’ün evinin önünde geçer. Bu evin bulundu*ğu tarafta bir toprak yığını, Hacivat’ın tarafında ise bir köşk görülmektedir. Bunun sebebini soran Karagöz’e Haci*vat Amasya’da yaşayan bir tüccarın kı*zı Şirin’in doğuşundan başlayıp onun ar*zusuna göre inşa edilen köşkün nakış işini yapan Ferhad ile birbirlerine nasıl âşık olduklarını nakleder; görülen köş*kün Şirin’in köşkü, tümseğin de Fer-had’ın delmek zorunda bulunduğu El-madağı olduğunu söyler. Bundan sonra Ferhad ile Şirin bir ara perdede görü*nüp birbirleriyle görüşürlerken Şirin ay*rılıp gidince Ferhad yanına gelen Haci*vat’a Şirin’in aşkı yüzünden çektiği der*di anlatır. Hacivat bunun üzerine Şirin’in annesinin evine giderek onu Ferhad’a ister. Anne önce bu isteği tamamen red*dederse de sonunda Amasya’daki Elma-dağı’nı delip susuzluk sıkıntısı içindeki şehre su getirdiği takdirde kızını ona verebileceğini söyler. Ferhad Karagöz’ün kendisine verdiği kazma ile dağı deler. Ancak kızını Ferhad’a vermek istemeyen Şirin’in annesi ona bir kocakarı göndererek Şirin’in öldüğünü bildirir. Ferhad duyduğu büyük üzüntü ile kocakarıyı öl*dürür; tam kendi canına kıyacağı sıra*da Şirin yetişir ve iki sevgili muratlarına ererler.
Orta oyununda konu daha da basite indirgenmiştir: Şirin’in köşkünü süsle*yecek bir nakkaş aranmaktadır. Pişe-kâr’ın Kavukluya açtığı demirci dükkâ*nına değişik yörelerden muhtelif kim*seler müracaat ederler. İşe en uygun kimse olarak hepsinden sonra gelen Fer*had seçilir. Ferhad hemen çalışmaya baş*lar. Bu sırada Şirin’i görünce ikisi de bir*birlerine âşık olur. Şirin’in annesi, kızını Ferhad’a vermek İçin su sıkıntısı çeken şehre Elmadağı’nı delip su getirmesini şart koşar. Ferhad Kavuklu’nun kendi*sine verdiği kazma ile Elmadağını del*meyi başarır. Tam bu sırada yanına ge*len kocakarı ona Şirin’in öldüğünü söy*lerse de gerçek hemen ortaya çıkar, Şi*rin’in ölmediği anlaşılır ve iki sevgili dü*ğün hazırlıklarına başlarlar.
Karagöz repertuvarında ’Fasl-ı Fer-hâd’ veya ’Ferhad ile Şirin yahut Hâin Valide’ gibi isimler de alan hayal oyu*nundaki manzum parçalar halk hikâye-sindeki şiirlerle aynı olmamakla beraber onlar gibi daha çok aruzla yazılmıştır; arada hece vezniyle yazılanlar da vardır. Bazı beyitler ise münasebet gözetilerek Fuzûli’den ve diğer meşhur divan şairle*rinden alınmıştır. Oyunun Almanca’ya ya*pılmış bir tercümesi bulunmaktadır.